Cuộc cách mạng tại Mỹ
Đoàn Hưng Quốc
Gần phân nửa dân chúng Mỹ vùng dậy
nhưng không bằng búa liềm và mã tấu mà với lá phiếu để nói lên sự phẫn nộ và
đòi hỏi quyền lợi cho họ.
Quyền lực tại Mỹ đang rúng động
nhưng không xảy ra bạo loạn cướp chính quyền trái lại nhà nước vẫn được chuyển
tiếp một cách trật tự. Bên thua cuộc không sợ bị thanh toán, còn bên thắng cuộc
cũng không đấu tố để tiêu diệt đối phương cho dù các thế lực chính trị sẽ bị
đảo lộn trong căng thẳng, tính toán và thủ đoạn.
Tìm hiểu lý do khiến gần phân nửa
dân Mỹ phẫn nộ là trả lời cho câu hỏi tại sao bà Clinton mất đi lá phiếu của
giới thợ thuyền Mỹ trắng cho dù Đảng Dân chủ vẫn thường được xem bảo vệ công
nhân trong khi Cộng hòa thuộc phe tư bản. Nhiều người mỉa mai đảng nào rồi cũng
bênh vực giới quyền lực nhưng không đơn giản như vậy.
Tổng thống Hoa Kỳ Franklin
Roosevelt của Đảng Dân chủ phát động phong trào New Deal sau cuộc Đại Khủng
Hoảng 1929 nhằm giải quyết nạn thất nghiệp, nâng vai trò của công đoàn, tổ chức
mạng lưới an sinh xã hội và đưa ra mức lương tối thiểu. Từ đó Đảng Dân chủ thu
hút được sự ủng hộ của giới thợ thuyền.
Đến thập niên 70 kinh tế bị trì trệ
một phần vì doanh nghiệp bị giám sát rườm rà và vì giới công đoàn đòi hỏi quá
nhiều quyền lợi. Tổng thống Ronald Reagan thuộc Đảng Cộng hòa cắt giảm việc
giám sát và vai trò của công đoàn để doanh nghiệp được tự do phát triển.
Sang thập niên 90 sau khi bức màn
sắt sụp đổ, Tổng thống Bill Clinton thuộc Đảng Dân chủ cùng Quốc hội Cộng hoà
đẩy mạnh trào lưu toàn cầu hóa khi tham gia vào WTO và ký kết Hiệp Ước Thương
Mại Bắc Mỹ NAFTA; tiếp đó Tổng thống Bush thuộc Đảng Cộng hòa ủng hộ đưa Trung
Quốc vào WTO; Tổng thống Obama thuộc Đảng Dân chủ vận động cho TPP (Thái Bình
Dương) và TTIP (Đại Tây Dương). Hai đảng Dân chủ và Cộng hòa trở nên giống nhau
vì cùng thúc đẩy mậu dịch trong khi để vai trò của các công đoàn ngày càng suy
yếu.
Kết quả kinh tế thế giới và Hoa Kỳ
tăng vọt nhưng giới thợ thuyền Mỹ trắng ở những tiểu bang vùng Trung Mỹ thất
nghiệp hàng loạt do các tập đoàn đa quốc gia mang sản xuất ra nước ngoài. Trung
Quốc hưởng lợi nhiều nhất nhờ vào (1) lực lượng nhân công cần cù, hùng hậu,
lương rẻ; (2) thu hút đầu tư nước ngoài; (3) hạ giá đồng nhân dân tệ để hỗ trợ
xuất cảng. Nước Mỹ rạn nứt thành hai mảnh, các tiểu bang ven bờ đại dương như
California và New York ngày thêm giàu có trong lúc dân chúng vùng Trung Mỹ bị
thất nghiệp hàng loạt (nay gọi là rust belt, tức vòng đai rỉ sét). Cho nên dân
miền duyên hải có lợi tức và học vấn cao và gồm nhiều di dân ủng hộ toàn cầu
hóa còn người bản xứ sống trong đất liền chống các hiệp ước thương mại quốc tế.
Mặt khác, Đảng Dân chủ thay đổi từ
bênh vực quyền lợi công nhân thời New Deal sang đa bản sắc (multi-identity) và
đa văn hóa (multi-culturalism) như nữ quyền, đồng tính và các sắc tộc thiểu số
trong thế kỷ 21. Dân Mỹ trắng gồm cả hai giới trung lưu và thợ thuyền cảm thấy
quyền lợi của họ bị di dân lấn chiếm (Welfare và ObamaCare), nền tảng Cơ Đốc
Giáo (Christian Judaism) bị lung lạc trong khi người bản xứ bị lấn át trên
chính quê hương cha ông họ đã dựng nên.
Kể từ năm 2003 dân Mỹ lại thêm tức
giận vì can thiệp quân sự ra nước ngoài vô cùng tốn kém mà không đạt được kết
quả nào; nhà nước bị tê liệt do hai đảng chính trị tranh giành thế lực nên phủ
quyết lẫn nhau (vetocracy) thay vì điều hành đất nước; các biện pháp kinh tế
sau cuộc khủng hoảng 2007-08 bảo vệ giới tài phiệt nhiều hơn là dân chúng; di
dân bất hợp pháp từ Nam Mỹ mang theo tội phạm, còn di dân Hồi Giáo là mảnh đất
dung dưỡng cực đoan và khủng bố; chính sách ngoại giao mềm yếu của Obama bị
Putin (Nga), Erdogan (Thổ), Duterte (Phi) khinh thường mà ngay cả các nhà cầm
quyền như Trung Hoa và Việt Nam cũng không cần nghênh đón trọng thể khi công du
sang nước họ. Nhiều nỗi tức giận bị dồn nén thể hiện qua lá phiếu phẫn nộ chống
giới tinh hoa chính trị (elites) thuộc cả hai phía cho dù Đảng Dân chủ đang nắm
quyền nên thiệt thòi nhiều nhất, thua cả Hành pháp lẫn Quốc hội vì vừa mất lá
phiếu thợ thuyền lại không được sự ủng hộ nồng nhiệt của các thành phần còn
lại.
Xã hội khi thay đổi đều có kẻ thắng
người thua, nhưng trong nền dân chủ kẻ bị thua thiệt vẫn có sức mạnh qua lá
phiếu. Điều trớ trêu khi nhà tỷ phú Donald Trump đắc cử không nhờ vào giới
quyền lực tinh hoa hay của các tập đoàn tư bản và lợi ích mà bằng lá phiếu phẫn
nộ của phân nửa dân Mỹ. Cả hai đảng đều rơi vào cơn khủng hoảng nên hiện đang
cố moi tim óc tìm chỗ đứng vững trong quần chúng: có người đòi Đảng Cộng hòa
phải trở thành đảng của quần chúng (populist party) tiếp theo thắng lợi của ông
Trump; còn ông Bernie Sander kêu gọi các dân biểu nghị sĩ Dân Chủ phải bước ra
khỏi vòng đai quyền lực Washington DC để trở về nghe tiếng nói của dân chúng ở
từng địa phương.
Nước Mỹ đang bị khủng hoảng nhưng
lại cho chúng ta thấy sức sinh động của nền dân chủ: dân chúng như nước nâng
con thuyền chính trị nhưng cũng làm lật đổ con thuyền đảng phái, nên các đảng
chính trị phải thay đổi thích ứng khi thì hỗ trợ doanh nghiệp, lúc lại trở về
quần chúng.
Tất nhiên có những trào lưu không
thể cưỡng lại được vì đi phản lại động lực tiến hoá: toàn cầu hóa; tự động hóa;
đa chủng tộc và đa văn hoá trong tình trạng lão hóa của người da trắng nói
chung; trọng tâm kinh tế chuyển từ Tây sang Đông. Đây là một cơn đại hồng thủy
(tetonic shift) mà người ta đang dần thấy các hậu quả như sự nổi dậy của Trung
Quốc, khủng hoảng kinh tế 2007-08, Brexit và phong trào dân túy ở Tây Phương;
lá phiếu phẫn nộ của cử tri Mỹ 2016.
Nền dân chủ Hoa Kỳ trải qua một cơn
chấn động nhưng chúng ta phải lạc quan vì giới tinh hoa đã bừng tỉnh và tìm
cách thích ứng, bởi vì nếu họ không thay đổi thì sẽ bị cuốn theo dòng thác lủ
từ không bạo động sang bạo động như đã từng xảy ra trong thập niên 1930.
Đại đa số dân Mỹ không chống toàn
cầu hóa nhưng họ muốn chậm bớt cường độ nhanh đến chóng mặt; họ tiếp đón di dân
nhưng đừng quá ồ ạt, không lạm dụng an sinh xã hội, không mang theo tội phạm và
khủng bố; dân Mỹ chấp nhận các giá trị trong xã hội phải thay đổi nhưng không
muốn thấy nền tảng đạo đức bị lung lay.
Mọi thay đổi đều có kẻ đắc lợi và
người thua thiệt. Riêng trong thể chế dân chủ các đảng phái chính trị phải quan
tâm đến thành phần dù không có quyền lực chính trị nhưng vẫn có lá phiếu bầu
nhằm tìm cách giảm thiểu sự thiệt hại của họ.
Đoàn Hưng Quốc
__._,_.___
No comments:
Post a Comment
Nhân quyền và bạo quyền